scottish cup ne demek?

Resmî adıyla İskoçya Futbol Federasyonu Challenge Kupası¹ ya da yaygın olarak kullanılan şekliyle İskoçya Kupası²³ İskoçya futbolundaki ana millî kupa organizasyonudur.⁴ Tek maçlı eleme sistemi ile oynanan kupa, aynı zamanda düzenleyicisi olan İskoçya Futbol Federasyonu'nun ismini taşır. Organizasyon ilk kez 1873-74 sezonunda düzenlenmiştir. Organizasyon, sponsorluk anlaşması sebebiyle William Hill İskoç Kupası (William Hill Scottish Cup) olarak anılmaktadır.⁵⁶

İskoçya Kupası'nda verilen şampiyonluk kupası tarihteki en eski ulusal ödüldür.⁷⁸ İlk kez 1873-74 sezonunda verilmiş ve ilk kupayı Queen's Park takımı kazanmıştır.⁹ İskoçya Kupası'nın son sahibi, 2021 yılında Hibernian FC'ı 1-0 yenen St. Johnstone FC olmuştur.

Format

Turnuva tek maçlı eleme usulü ile oynanır. Takımlar birbirleriyle rastgele eşleşir. Her eşleşme için ilk olarak seçilen takım ev sahibi olur. Eğer ilk maç berabere tamamlanırsa, mücadele diğer takımın sahasında tekrarlanır. Bu ikinci maçta da normal sürede eşitlik bozulmazsa, önce uzatma dakikaları, ardından da seri penaltı vuruşlarıyla tur atlayan takım belirlenir.

Yarı final maçları tarafsız sahada oynanır ve seçim genellikle Hampden Park'tır. Finaller ise geleneksel olarak Hampden'de yapılır. Kupa finali Hampden'in onarıldığı dönemler olan 1993 ile 1998'de Celtic Park'ta ve 1997'de Ibrox'ta düzenlenmiştir. Yarı final ve final karşılaşmalarında tekrar uygulaması yapılmaz, tek maç oynanır. Gerektiği durumlarda uzatmalar ve penaltı atışlarına geçilir. 1990 ve 2006 finallerinde kazananı penaltı atışları belirlemiştir.

Katılma kriterleri

Kupada 2007-08 sezonundan önceki dönemlerde, otomatik olarak katılan Üçüncü ve İkinci Lig takımları ile İskoçya Eleme Kupası'ndan (Kuzey ve Güney) gelen liglerden olmayan dört takım, ilk tura katılmaktaydı. Ancak 2007-08'den itibaren katılım için yeni kriterler belirlendi.¹⁰ Buna göre Eleme Kupası kaldırıldı ve SPL ile SFL dışındaki SFA üyesi 36 takımın direkt olarak kupanın ilk turuna katılması öngörüldü. Ayrıca federasyonun tam olarak üyesi olmayan ve bu yüzden daha önce kupaya katılamayan Kuzey İskoçya ve Güney İskoçya ligleri şampiyonlarına katılım imkânı doğdu.

2007-08'de ilk kez İskoçya Genç futbol kulüpleri (İskoçya Genç Federasyonu üyesi olan, SFA'ya üye olmayan "Girvan" hariç) mücadelelere katılma şansı buldu. İskoçya Genç Futbol Kuzey Premier Ligi, İskoçya Genç Futbol Batı Premier Ligi, İskoçya Genç Futbol Doğu Bölgesi Süper Ligi ve eğer bu üç bölgesel şampiyonluktan birini kazanandan farklı ise İskoçya Genç Kupası şampiyonları İskoçya Kupası'na dahil edildi.¹¹ Kupaya katılma hakkı kazanan ilk üç genç kulübü Culter, Pollok ve Linlithgow Rose oldu. 2008-09 sezonunda ise bu kategorideki Bathgate Thistle, Pollok, Banks O' Dee ve Lochee United kupada mücadele eden takımlardı.

Avrupa Kupalarına katılım

UEFA ülkelerinin kupa şampiyonlarının tamamında olduğu gibi, İskoçya Kupası şampiyonları bir sonraki sezon UEFA Avrupa Ligi'ne (daha önce UEFA Kupası) katılmaya hak kazanır. Eğer kupa şampiyonu UEFA Şampiyonlar Ligi'ne katılacaksa, kupa finalist Avrupa Ligi biletini alan takım olur. İskoçya'da genellikle Rangers veya Celtic'ten biri çifte kupa ile sezonu tamamladığından bu durum sıklıkla yaşanır. Bu iki takımın yanında Aberdeen de 1984'ü çifte kupayla kapatmıştır.

2006 yılında Heart of Midlothian takımı ligi ikinci tamamlayarak Şampiyonlar Ligi'ne katılım hakkı kazanmış ve ayrıca kupayı kazanmıştı. Bu yüzden Avrupa Ligi'ne kupayı finalde kaybeden Gretna katıldı. 2008'de İskoçya Futbol Federasyonu yaptığı açıklamayla artık aynı durum oluştuğunda, Avrupa Ligi hakkının kupa finalistine değil, Premier Lig'de Avrupa Kupalarına katılma hakkı kazanamamış en yüksek dereceli takıma verileceğini duyurdu. Bu karar Gretna, Dunfermline Athletic ve Queen of the South gibi orta seviye takımların hayal kırıklığı yaratan performansları üzerine alındı. Bu ekipler UEFA Kupası'na önlerine çıkan ilk engelde veda etmiş; bu da ülkeden Avrupa'da mücadele edecek takım sayısını belirleyen katsayılarda düşüşe neden olmuştu. Ancak UEFA alınan bu değişiklik kararını, kupadan bir takımın İskoçya'yı temsil etmesi gerektiği gerekçesiyle, kabul etmedi. Böylece 2009 İskoçya Kupası Finali'nde Rangers'a kaybeden Falkirk eski uygulamaya göre, Rangers ligde şampiyon olduğu için 2009-10 UEFA Avrupa Ligi'ne katılım hakkı kazandı. Takım ilk rakibi olan Lihtenştayn ekibi FC Vaduz'a elendi. 2010 yılında ise kupa şampiyonu olan Dundee United ligi de üçüncü bitirince, lig beşincisi Motherwell Avrupa Ligi'ne gitti.

Sürprizler

İskoçya Kupası'nda çok farklı seviyelerden takımlar karşılaşabildiğinden, alt seviye ya da genç liglerden takımların Premier Lig'in güçlü ekiplerini eleyerek sürpriz yapması ihtimali bulunur. Alınan sürpriz sonuçların en bilinenlerinden biri 1938'de İkinci Lig ekiplerinden East Fife'nin finalde Kilmarnock'yi devirerek şampiyon olmasıyla ortaya çıktı.

31 Ocak 1959'da Highland Ligi ekibi Fraserburgh, o dönem kadrosun yedi İskoç millî futbolcu bulunduran Dundee'yi 1-0 yenmeyi başarmıştı. 1967'de ise Berwick Rangers, İskoç devi Glasgow Rangers'ı Sammy Reid'in tek golüyle mağlup etti.

2000 yılında Inverness Caledonian Thistle takımı Celtic Park'ta, o dönem İngiltere millî takımı ve Liverpool'un eski oyuncusu John Barnes tarafından çalıştırılan, bir diğer İskoç devi Celtic ile karşılaştı. Ev sahibini 3-1'lik skorla deviren Birinci Lig ekibi, Celtic adına kupa tarihinin en büyük hayal kırıklıklarından birini ortaya çıkardı. Bu galibiyet maçtan sonraki gün atılan gazete manşetiyle ölümsüzleşti: "Super Caley Go Ballistic, Celtic Are Atrocious" (Süper Caley çıldırır, Celtic berbat). Alınan bu sonuçtan sonra John Barnes'in Celtic'ten ayrılış süreci hızlandı. Inverness takımı 2003 yılında bu sefer Martin O'Neill'in teknik direktörlüğünü yaptığı Celtic karşısında bir galibiyete daha imza attı.

Celtic daha sonra, Roy Keane yönetiminde, 2006 yılı Ocak ayında Broadwood Stadyumu'nda oynanan maçta, yaş ortalaması sadece 21 olan Clyde'a kaybetmişti. Son olarak 10 Nisan 2010'da Birinci Lig takımlarından Ross County Celtic'i 2-0 yenerek tarihinde ilk kez kupada finale çıktı.

Şampiyonlar

Kulüp	Şampiyonluk	Son kazandığı final	İkincilik	Son kaybettiği final	Toplam final
Celtic	40	2020	18	2002	58
Rangers	34	2022	18	2016	51
Queen's Park	10	1893	2	1900	12
Heart of Midlothian	8	2012	8	2020	16
Aberdeen	7	1990	9	2017	16
Hibernian	3	2016	12	2021	15
Kilmarnock	3	1997	5	1960	8
Vale of Leven	3	1879	4	1890	7
St. Mirren	3	1987	3	1962	6
Clyde	3	1958	3	1949	6
Dundee United	2	2010	8	2014	10
Motherwell	2	1991	6	2018	8
Third Lanark	2	1905	4	1936	6
Dunfermline Athletic	2	1968	3	2007	5
Renton	2	1888	3	1895	5
Falkirk	2	1957	3	2015	5
St. Johnstone	2	2021	0		2
Dumbarton	1	1883	5	1897	6
Dundee	1	1910	4	2003	5
Airdrieonians (1878)	1	1924	3	1995	4
East Fife	1	1938	2	1950	3
Greenock Morton	1	1922	1	1948	2
Partick Thistle	1	1921	1	1930	2
St Bernard's	1	1895	0		1
Inverness Caledonian Thistle FC	1	2015	0		1
Hamilton Academical	0		2	1935	2
Ross County FC	0		1	2015	1
Queen of the South	0		1	2008	1
Gretna	0		1	2006	1
Albion Rovers	0		1	1920	1
Raith Rovers	0		1	1913	1
Cambuslang	0		1	1888	1
Thornliebank	0		1	1880	1
Clydesdale	0		1	1874	1

Rangers ve Celtic arasında oynanan 1909 İskoçya Kupası Finali yukarıdaki verilere dahil edilmemiştir.

Yayıncılar

İskoçya Kupası maçları İskoçya'da BBC Sport Scotland ve Birleşik Krallık'ın geri kalanı ile İrlanda'da Sky Sports tarafından yayınlanmaktadır.¹²

Ücretsiz/Ücretli TV	Yayıncı ¹³	Canlı yayın ¹⁴	Tekrarlar ¹⁵	Önemli anlar ¹⁶
Ücretli	Sky Sports	9 maça kadar	Evet - ilk yayıncı	Evet
Ücretsiz	BBC Scotland	En az 5; en fazla 8	Evet - ikinci yayıncı	Evet

BBC Radio Scotland birçok maç için canlı anlatım yaparken, İskoçya Radyosu da yerel frekanslarda canlı maç yayını yapmaktadır. Ayrıca BBC Radio nan Gàidheal ve BBC Radio 5 Live kanalları da radyo yayın haklarını elinde bulundurmaktadır.

İskoçya Futbol Federasyonu yurt dışı yayın haklarını ayrı olarak satmaktadır. Örneğin Avustralya'da, yayıncı kuluruş Setanta Sports Australia'dır. Birleşik Devletler, Kanada ve Karayipler'de ise yayıncılık hakkı Premium Sports kanalında bulunmaktadır.

Sponsorluklar

Turnuva geçmiş yıllarda birçok kuruluşun sponsorluğunda devam etti; sponsporlar kupaya da ismini verdi. Bunlardan bazıları:

İskoçya Sağlık Kurulu (–1989)
Tennents Lager (1989–2007)¹⁷
Federasyon tarafından finanse edildi (2007–2008)
2009 Homecoming Scotland (2008–09)¹⁸
Active Nation (2009–10)¹⁹
Carling (2010–14)²⁰

İskoçya Hükûmeti iş insanı Willie Haughey'la anlaşarak 2008–09 ve 2009–10 sezonlarında İskoçya Kupası'nın sponsoru oldu. Turnuva 2009'da The Homecoming Scottish Cup ve 2010'da The Active Nation Scottish Cup isimlerini aldı.